Lý thuyết 3 nào và ứng dụng

LÝ THUYẾT 3 NÃO BỘ (THREE BRAIN THEORY)

Lý thuyết ba não bộ là một thuyết rất hấp dẫn. Nó là một cách mới để giải thích tại sao con người lại làm những việc họ thường làm, họ làm thế nào và tại sao họ lại làm như vậy với những cấp độ giải thích khác nhau về hành vi. Một khi bạn hiểu được Thuyết ba não bộ, nó sẽ làm thay đổi cuộc sống của bạn, thay đổi cách nhìn nhận của bạn đối với các quảng cáo, các sản phẩm hay các vấn đề quản lý, lãnh đạo, phần thưởng, sự ghi nhận hay sự trung thành. 

Não ngoài (cortex brain)

Não ngoài hay còn gọi là Cortext, chủ yếu là tri thức.

Phần này của não bộ thường là chưa có khi chúng ta chưa đến 7 tuổi. Trước khi 7 tuổi, trẻ conkhông hề có khả năng cảm thụ ghi nhớ và so sánh về khối lượng. Ví dụ ta lấy hai viên đất nặn hình cầu bằng nhau và hỏi đứa trẻ: “hai cái này có bằng nhau không”, nó sẽ trả lời “có”. Bây giờ chúng ta nặn một trong hai viên đó thành hình con rắn trước mặt đứa trẻ và hỏi “ Có viên nào nhiều hơn viên nào không?”. Nếu là một đứa trẻ dưới 7 tuổi, nó sẽ không có công cụ trí óc cần thiết để hiểu rằng hình dạng của viên đất nặn bị biến đổi chứ khối lượng thì không. Nếu hỏi câu tương tự như vậy với một đưa trên bảy tuổi, đảm bảo nó sẽ hỏi lại “Chú nghĩ rằng cháu bị ngu đần hay sao”.

Mọi thứ ghi dấu ấn trong não khi chúng ta còn trẻ thơ thường được ghi trước khi có chiều kích trí tuệ  và những dấu ấn này rất có sức mạnh. Chính vì vậy khi nói “bò sát luôn luôn thắng” thì “thế não ngoài (cortex) để làm gì? Não ngoài là để cố gắng hiểu được và đưa ra các lựa chọn lý tính(rational) và để xử lý các con số, sự kiểm chứng và trật tự (thường những thứ này con người tự nhiên sinh ra không có). 

Giờ chúng ta sẽ tìm hiểu sự liên hệ giữa ba não bộ thế nào nhé:

- Não bò sát (não trong) thì rất nhanh, và linh hoạt

- Não giữa (hệ limbic) là nghị lực, sinh lực, tình cảm (chúng ta biết rằng sẽ không có dấu ấn nào vào trong não nếu không có sự rung cảm, tình cảm)

- Não ngoài (cortex) là sự điều khiển, kiểm soát và kiềm chế.

Giờ chúng ta trở lại với khái niệm về ghi dấu ấn. Ghi dấu ấn là yếu tố cốt yếu trong quá trình hình thành trí óc chúng ta – nó là một kết cấu văn hóa tinh thần mà chúng ta sẽ sử dụng đi sử dụng lại trong đời. Tôi gọi nó là “Xa lộ tinh thần – mental highway”. Những xa lộ này được xây dựng đểtạo các kết nối trong não mà chúng ta sẽ sử dụng suốt cuộc đời.

Những trải nghiệm sơ khai nhất khi chúng ta là đứa trẻ mới sinh ra được ghi dấu ấn vào não bò sát vì đó là phần não duy nhất hoạt động lúc đó. Chương trình của chúng ta đã được lập sẵn ở đó. Chúng ta đều biết “bên trong” có nghĩa là “mẹ”, chúng ta cũng biết hơi ấm là rất quan trọng để chúng ta tồn tại; chúng ta cũng biết phải thở mới sống được và đó là những bản năng ở mức tiến hóa bò sát. Nếu chương trình này không “chạy”, chúng ta sẽ chết.

Não ngoài (cortex) là phần não mang lại cho chúng ta những chiều kích luận lý (rational) để giúp chúng ta có nhiều cơ hội sống sót và bảo tồn nòi giống hơn. Vấn đề là ở chỗ não ngoài đi quá xa trong việc điều khiển và kiểm soát não bò sát, chính vì thế chúng ta mất đi nhiều tính tự phát và bản năng. Khi có ai đó nói rằng “hãy cho tôi biết một lý do xác đáng tại sao tôi yêu bạn”. Liệu các bà mẹ có một lý do xác đáng để yêu con cái họ không? Không, họ chỉ đơn thuần yêu chúng và yêu chúng như vậy thôi. Điều này rất “bò sát”, và bạn không cần một lý do nào cả.

Khi não bò sát lấn át não ngoài (cortex), bò sát luôn luôn thắng. Thực tế và các con số không có ý nghĩa gì ở đây hết. Nếu bạn không có chiều kích bò sát, bạn không bao giờ chiến thắng. Hiểu được chiều kích bò sát trong hoạt động của não bộ là cực kỳ cần thiết.

Mọi chiến lược truyền thông, các thông điệp truyền thông đều phải có đủ các khía cạnh bò sát,thú (limbic) và người ( cortex) trong đó.

Não giữa (Hệ Limbic)

Phần não thứ hai hay còn gọi là não giữa hay là hệ limbic. Limbic là não tình cảm. Tình cảm có nhiều chiều kích mà chúng ta không thể hiểu nổi. Theo văn hóa Mỹ như chúng ta biết, đàn ông thường có nhiều khó khăn hơn với tình cảm so với phụ nữ. Theo nhiều cách, có tính chất nữ vàtính chất nam trong cách tiếp cận về tình cảm. Vậy phần não này là gì ??

Tình cảm không bao giờ đơn giản, và thường rất là mâu thuẫn.

Đối với chồng, vợ, bạn bè, tất cả mọi người, chiều kích tình cảm bao giờ cũng vô cùng phức tạp.  Nhưng cho dù là tình cảm, nó cũng có logic của riêng nó đấy. Tôi gọi nó là “logic tình cảm”. Từng bước từng bước một, như sự cám dỗ vậy, bạn bị dẫn dắt đi theo một lối mòn riêng theo một trật tự. Trật tự này rất khác nhau tùy theo các phông văn hóa khác nhau. Điều hấp dẫn ở đây chính là tất cả những việc này đều sẽ được ghi dấu ấn trên não.

Nếu chúng ta trở lại với Não bò sát – là phần não mà khi chúng ta sinh ra đã có – đó là phần nãomà từ đó não giữa (limbic) thu nhận thông tin mà hình thành nên. Chỉ đơn giản là mối quan hệ với người mẹ mà nó tạo ra hình hài. Do mối quan hệ này với người mẹ, chiều kích tình cảm này mang nặng nữ tính. Trong hầu hết các phông văn hóa, người cha được coi như bên ngoài, tìm kiếm thức ăn và chu cấp cho gia đình. Trong khi đó người mẹ là để nuôi dưỡng bào thai và đứa con.

 Trở lại với môn sinh học, tất cả chúng ta đều có một điểm chung, đó là chúng ta đều từ một người phụ nữ nào đó mà ra. Cảm nhận đầu tiên của chúng ta về “bên trong’ chính là bên trong một người phụ nữ. Sau đó chúng ta vẫn sẽ bám riết vào người mẹ, sau đó người mẹ ôm ấp bế nựng, chúng ta có thể bò ra xa mẹ một chút nhưng rồi lại quay lại để được cho bú, như vậy nó như là chúng ta ở bên trong một vòng tròn, chúng ta có đi ra khỏi cái vòng đó nhưng sẽ cố quay lại tiếp xúc với nó. Qua đó chúng ta có được hơi ấm tình yêu, sự đùm bọc che chở, đó là cái nhất thiết phải có của mỗi con người chúng ta. Thật hiếm khi ai đó có trải nghiệm tương tự như vậy với người cha. Người cha thì luôn ở đâu đó bên ngoài, làm việc gì đó thôi. Chính vì vậy, tại sao cáinão tình cảm này lại có tính nữ rất mạnh.

Não bò sát (The Reptilian Brain)

Bộ phận quan trọng nhất của não chính là não bò sát, có nghĩa đen chính là loài bò sát. Tại sao chúng ta gọi nó là não bò sát?

Trước hết, trông nó hình như một con bò sát. Ngay từ khi trong bào thai, trước khi máu thịt hình thành, nó đã có tính chất như con rắn.

Thứ hai, chúng ta có thể cũng có một phần chung giống với loài bò sát. Nếu như thuyết tiến hóa của Darwin mà đúng thì mọi con người đều có một thời từng là bò sát. Và do sự tiến hóa đó, chúng ta vẫn có bộ phận này – não bò sát – trong não bộ con người. Chúng ta sinh ra đã có nó, nó không phải được hình thành sau từ đâu đó, nó là bộ phận được kế thừa, có tính bẩm sinh.

Do chúng ta có một bộ phận não là của bò sát, chúng ta được lập trình cho hai việc chính sau:

     Tồn tại và

     Sinh sản

Hai yếu tố này vô cùng quan trọng và là yếu tố căn bản để hiểu sự sinh tồn của loài. Nếu chúng ta không thể tồn tại và sinh sản, loài sẽ bị tuyệt diệt.

Vậy sinh sản có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là, một cách bản năng, chúng ta đã biết phải làm gì. Từ “bản năng” chính là chìa khóa ở đây. Có trí khôn của loài bò sát và đó chính là một chương trình được lập sẵn để chúng ta tồn tại. Chúng ta biết phải làm gì, chúng ta biết ưu tiên cái gì. Yếu tố thứ hai ở đây là Sinh sản. Nghe có vẻ ngạc nhiên nhưng trên thực tế, sắc đẹp lại chính là thuộc về chiều kích rất bò sát.

Hãy để tôi giải thích: Đẹp có nghĩa là bộ gien của tôi, kết hợp với bộ gien của ai đó khác giới, có cơ hội tốt hơn để sinh tồn, để tôi bảo tồn được giống nòi. Nếu tôi sống ở một địa hạt toàn người Eskimo, một người phụ nữ đẹp phải là người béo tròn, quá cân và rất khỏe. Tại sao vậy? Bởi vì cô ấy sẽ có cơ hội sống sót tốt hơn những người khác trong môi trường mùa đông lạnh giá và điều kiện sống khắc nghiệt. Vì vậy, nếu tôi kết hợp bộ gien của mình với cô ta, con cái sinh ra sẽ có cơ hội sống sót nhiều hơn. Khái niệm về vẻ đẹp ở đây có thể hiểu được đứng từ khía cạnh não bò sát. Một cách vô thức, chúng ta được lập trình để bị hấp dẫn bởi những người cho phép bộ gien của chúng ta sống sót với khả năng cao nhất.

Hoàng Minh Việt – Theo Archetype Discovery Worldwide